Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιπροσωπεύει τη σύνθεση των κοινών αξιών των κρατών-μελών της Ε.E. και συγκεντρώνει, σε ένα ενιαίο κείμενο τα "κλασικά" αστικά και πολιτικά, καθώς και τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο στόχος του εξηγείται, στο προοίμιό του: "Eίναι αναγκαίο να ενισχυθεί η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, υπό το πρίσμα των κοινωνικών αλλαγών, της κοινωνικής προόδου και των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων".
Iστορικό πλαίσιο
Tον Ιούνιο του 1999, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έκρινε σκόπιμο να συγκεντρώσει τα θεμελιώδη δικαιώματα, που ίσχυαν σε επίπεδο Ε.Ε., σε ένα Χάρτη, ώστε να τα καταστήσει περισσότερο εμφανή, στους πολίτες. Σύμφωνα με τις προσδοκίες των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, ο Χάρτης αυτός θα έπρεπε να περιλαμβάνει τις γενικές αρχές, που περιέχονται, στη σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1950, εκείνες, που προκύπτουν, από την κοινή συνταγματική παράδοση των κρατών-μελών, τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών της Ένωσης και τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπως προβλέπονται, στον Ευρωπαϊκό κοινωνικό Χάρτη και στον Κοινοτικό Χάρτη θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, καθώς και τις αρχές, που προκύπτουν, από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ο Χάρτης, ανακηρύχθηκε, επίσημα, στη Νίκαια, τον Δεκέμβριο 2000, από τους προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής, σηματοδοτούσε μια πολιτική δέσμευση, δεν ήταν, όμως, νομικά δεσμευτικός. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας, κατέστησε το Δεκέμβριο του 2009 το Χάρτη, νομικά, δεσμευτικό, καθώς έχει προστεθεί, σε αυτή, μια φράση, με την οποία αναγνωρίζεται, στο Χάρτη, η ίδια νομική ισχύς, με αυτή των συνθηκών.
Περιεχόμενο
Για πρώτη φορά, όλα τα δικαιώματα, που, μέχρι τότε, ήταν διάσπαρτα, στις διάφορες νομοθετικές πράξεις, όπως στις εθνικές νομοθεσίες και στις διεθνείς συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, των Ηνωμένων Εθνών, του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας, συγκεντρώθηκαν, σε ένα μόνο έγγραφο. Ο Χάρτης, παρέχοντας διαφάνεια και σαφήνεια, στα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες, συμβάλλει, στην ανάπτυξη της έννοιας του πολίτη της Ένωσης, καθώς και στη δημιουργία ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (όπως επιβεβαιώνεται, στο προοίμιο του Χάρτη). Ο Χάρτης ενισχύει τη νομική ασφάλεια, όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, η οποία, μέχρι σήμερα, εξασφαλιζόταν, μόνο από τη νομολογία του Δικαστηρίου και από το άρθρο 6 της συνθήκης της Ε.Ε.
Ο Χάρτης περιέχει όλα τα αστικά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών και όλων των προσώπων, που διαμένουν, στην Ένωση. Οι διατάξεις του απευθύνονται, στα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, καθώς και στα κράτη-μέλη, μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης. Ο Χάρτης δεν επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης και δε δημιουργεί καμία νέα αρμοδιότητα και κανένα νέο καθήκον, για την Ένωση. Την τήρησή του, σε όλες τις πράξεις της Ένωσης, θα την αναλάβει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Η υποχρέωση των κρατών μελών να τηρούν τα θεμελιώδη δικαιώματα στο πλαίσιο της κοινοτικής νομοθεσίας, είχε, ήδη, επιβεβαιωθεί, από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Ο Χάρτης περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό προοίμιο και 54 άρθρα, που κατανέμονται, σε 7 κεφάλαια:
Κεφάλαιο I: Αξιοπρέπεια: ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δικαίωμα στη ζωή, δικαίωμα στην ακεραιότητα του προσώπου, απαγόρευση των βασανιστηρίων και των απάνθρωπων ή εξευτελιστικών ποινών ή μεταχείρισης, απαγόρευση της δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας
Κεφάλαιο II: Ελευθερία: δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια, σεβασμός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δικαίωμα γάμου και δικαίωμα δημιουργίας οικογένειας, ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, ελευθερία της τέχνης και της επιστήμης, δικαίωμα εκπαίδευσης, ελευθερία του επαγγέλματος και δικαίωμα στην εργασία, επιχειρηματική ελευθερία, δικαίωμα ιδιοκτησίας, δικαίωμα ασύλου, προστασία σε περίπτωση απομάκρυνσης, απέλασης και έκδοσης
Κεφάλαιο III: Ισότητα: ισότητα έναντι του νόμου, απαγόρευση διακρίσεων, πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική πολυμορφία, ισότητα ανδρών και γυναικών, δικαιώματα του παιδιού, δικαιώματα των ηλικιωμένων, ένταξη των ατόμων με αναπηρίες
Κεφάλαιο IV: Αλληλεγγύη: δικαίωμα των εργαζομένων στην πληροφόρηση και στη διαβούλευση, στο πλαίσιο της επιχείρησης, δικαίωμα διαπραγμάτευσης και συλλογικών δράσεων, δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας, προστασία σε περίπτωση αδικαιολόγητης απόλυσης, δίκαιες και ισότιμες συνθήκες εργασίας, απαγόρευση της εργασίας των παιδιών και προστασία των νέων στην εργασία, οικογενειακή και επαγγελματική ζωή, κοινωνική ασφάλεια και κοινωνική αρωγή, προστασία της υγείας, πρόσβαση σε υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, προστασία του περιβάλλοντος, προστασία των καταναλωτών
Κεφάλαιο V: Ιθαγένεια: δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές, δικαίωμα χρηστής διοίκησης, δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, δικαίωμα αναφοράς, ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής, διπλωματική και προξενική προστασία
Κεφάλαιο VI: Δικαιοσύνη: δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου, τεκμήριο αθωότητας και δικαιώματα υπεράσπισης, αρχές της νομιμότητας και της αναλογικότητας αξιόποινων πράξεων και ποινών, δικαίωμα του προσώπου να μη δικάζεται ή να μην τιμωρείται, ποινικά, δύο φορές, για την ίδια αξιόποινη πράξη
Κεφάλαιο VII: Γενικές διατάξεις: γενικά, τα αναφερόμενα δικαιώματα αναγνωρίζονται, σε κάθε πρόσωπο. Ωστόσο, ο Χάρτης αναφέρεται και σε κατηγορίες ατόμων, με ιδιαίτερες ανάγκες (των παιδιών, των ηλικιωμένων, των αναπήρων). Το κεφάλαιο V προβλέπει την ειδική κατάσταση του Ευρωπαίου πολίτη, αναφερόμενο, σε ορισμένα δικαιώματα, που, ήδη, προβλέπονται στις Συνθήκες (ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή, δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, δικαίωμα αναφοράς), εισάγοντας, επίσης, το δικαίωμα της χρηστής διοίκησης.
Λαμβανομένης υπόψη της εξέλιξης της κοινωνίας, πέραν των κλασικών δικαιωμάτων (δικαίωμα στη ζωή, ελευθερία της έκφρασης, δικαίωμα πραγματικής προσφυγής κ.λπ.), ο Χάρτης αναφέρει δικαιώματα, που δεν περιλαμβάνονταν, στη σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1950 (προστασία των δεδομένων, βιοηθική κ.λπ.). Υιοθετώντας μια πιο σύγχρονη γλώσσα, σύμφωνα με ορισμένες εθνικές νομοθεσίες, αναγνωρίζει άλλους τρόπους, πλην του γάμου για τη δημιουργία οικογένειας και δε μιλά πλέον, για γάμο μεταξύ ανδρών και γυναικών, αλλά απλώς, για γάμο.
Κάθε περιορισμός, στην άσκηση δικαιωμάτων και ελευθεριών, που περιέχονται, στο Χάρτη, πρέπει να προβλέπεται, από νόμο, που σέβεται την ουσία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών αυτών. Περιορισμοί επιτρέπονται, μόνο εφόσον είναι αναγκαίοι και ανταποκρίνονται, σε στόχους γενικού συμφέροντος ή στην ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τρίτων προσώπων.
Καμία διάταξη του Χάρτη δε μπορεί να δίνει δικαίωμα, σε δραστηριότητες, που αποσκοπούν, στην κατάλυση δικαιωμάτων και ελευθεριών που αναγνωρίζονται, σε αυτόν, ή σε ευρύτερους περιορισμούς δικαιωμάτων και ελευθεριών, που προβλέπονται, σε αυτόν. Τέλος, καμία διάταξη του δεν μπορεί να περιορίσει ή να θίξει δικαιώματα και ελευθερίες, που αναγνωρίζονται, από τα Συντάγματα κρατών-μελών.
Δείτε επίσης