Καταναλωτικά Βήματα 3/2001



200203-04vimata.jpgΠου πάμε χωρίς ενεργούς πολίτες - Καταναλωτές;


Φέτος το ΚΕ.Π.ΚΑ. επέλεξε να αφιερώσει τον εορτασμό για την Παγκόσμια Ημέρα του Καταναλωτή στο ρόλο της παιδείας στη δημιουργία ενεργών πολιτών-Καταναλωτών. Στον απόηχο του εορτασμού αυτού αξίζει να δούμε τις επιπτώσεις της έλλειψης ενεργών πολιτών.

Το βασικότερο δικαίωμα κάθε ανθρώπου (κάθε Καταναλωτή) είναι προφανώς το δικαίωμα στην Κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών που του εξασφαλίζουν ένα ανθρώπινο επίπεδο διαβίωσης (τροφή, νερό, στέγη, ρουχισμός, υγεία, εκπαίδευση). Εκατομμύρια συνάνθρωποί μας σε ολόκληρο τον πλανήτη ελλείψει πόρων αδυνατούν να ασκήσουν το δικαίωμα αυτό. Και εμείς μεν ως άτομα αρνούμαστε να δούμε κατάφατσα το πρόβλημα της παγκόσμιας πείνας και τη συνευθύνη μας, ενώ οι κυβερνήσεις των "προηγμένων" χωρών, οι κυβερνήσεις μας, αντί να μεθοδεύουν από κοινού την ριζική αντιμετώπισή του, το χρησιμοποιούν ως μέσο πίεσης για να ελέγχουν και να χειραγωγούν τις χώρες του Τρίτου Κόσμου (τώρα από… λεπτότητα τις ονομάζουμε "αναπτυσσόμενες χώρες"). Κατά την ταπεινή μας γνώμη, το πρόβλημα της παγκόσμιας πείνας δεν θα διαιωνιζόταν σε μια παγκόσμια κοινωνία ευαισθητοποιημένων, ενεργών πολιτών.

Τι γίνεται όμως με μας τους "προνομιούχους" που έχουμε πρόσβαση στην Κατανάλωση; Μπορούμε να ασκήσουμε το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής μετά από υπεύθυνη, επαρκή ενημέρωση; Μπορούμε, για παράδειγμα να επιλέξουμε τα τρόφιμα που θα καταναλώσουμε;

Ο τρόπος χειρισμού των πρόσφατων διατροφικών κρίσεων και ιδιαίτερα ο τρόπος εισαγωγής των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων (από την πίσω πόρτα, χωρίς σήμανση) έδειξαν πως ο σημερινός Καταναλωτής δεν είναι πλέον σε θέση να γνωρίζει τι ακριβώς καταναλώνει. Και το πρόβλημα δεν είναι απλά η έλλειψη αποτελεσματικών ελεγκτικών μηχανισμών σε μια έντονα ανταγωνιστική, παγκοσμιοποιημένη αγορά. Οι τεχνικές ελλείψεις εύκολα ή δύσκολα αντιμετωπίζονται, αφού πρώτα εντοπισθούν. Εκείνο που δύσκολα αντιμετωπίζεται, είναι το σοβαρό έλλειμα δημοκρατίας που προκύπτει από την οικονομική (άρα και πολιτική) παντοδυναμία των τεράστιων πολυεθνικών εταιρειών. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι μόλις 200 πολυεθνικές ελέγχουν ήδη το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Εταιρείες - κολοσσοί κατευθύνουν τις εφαρμογές των επιστημονικών επιτευγμάτων (π.χ. γενετική μηχανική) με βάση τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντά τους, αγνοώντας ή υποτιμώντας προκλητικά τους όποιους κινδύνους ενέχουν οι νέες τεχνολογίες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Έτσι, η παγκοσμιοποίηση υλοποιείται χωρίς πολιτικό και κοινωνικό έλεγχο, ερήμην και σε βάρος των πολιτών-Καταναλωτών, οι οποίοι απλά θα κληθούν να πληρώσουν το κόστος των επιπτώσεων από τη βεβιασμένη εφαρμογή των νέων τεχνικών.

Ως άτομα μπορούμε να φωνάζουμε και να διαμαρτυρόμαστε, κανείς όμως δεν θα μας ακούσει. Γιατί το μόνο που "ακούν" οι ιθύνοντες είναι το πολιτικό κόστος. Και το πολιτικό κόστος υπάρχει εκεί όπου υπάρχουν μαζικοποιημένες οργανώσεις πολιτών, εκεί όπου υπάρχουν ενεργοί, συσπειρωμένοι πολίτες - Καταναλωτές.

Η εμπειρία έχει δείξει πως είναι φοβερά δύσκολο έως αδύνατο να ενεργοποιήσει κανείς ενήλικες. Η έλλειψη συμμετοχικής (ανθρωποκεντρικής) παιδείας και το άγχος της καθημερινότητας μιας έντονα καταναλωτικής κοινωνίας σε μια πολιτεία με σοβαρά ελλείματα οργάνωσης και λειτουργίας, δεν αφήνουν σημαντικά περιθώρια ενεργού συμμετοχής στα κοινά. Έτσι φτάσαμε να ζούμε σε μια παράξενη, αρκετά αντιφατική κοινωνία, όπου όλα μας φταίνε, εμείς όμως προσωπικά δεν βλέπουμε να φταίμε σε τίποτα. Πολλά πρέπει να αλλάξουν, οι αλλαγές όμως είναι ευθύνη όλων των άλλων εκτός από μας. Για όλα φταίνε οι άλλοι.

Αλήθεια, πού πάμε;
Ο πρόεδρος
Χαράλαμπος Ν. Λαζαρίδης
Καθηγητής Α.Π.Θ.